Bạn đã bao giờ nhấn vào một quảng cáo hoặc một đường liên kết hấp dẫn trên mạng khi lướt Web, và sau đó thấy một loạt những cửa sổ pop-up tràn ngập trên màn hình của mình chưa? Hoặc sau đó trình duyệt đột ngột trả về một loạt những trang web không mong muốn? Một trường hợp khác, bạn đã bao giờ cài đặt một phần mềm miễn phí và sau đó nhận thấy máy tính của mình chậm một cách bất thường bởi vì bạn không biết rằng một phần mềm đang theo dõi nhất cử nhất động của mình trên thế giới trực tuyến?

Nguyên lý hoạt động

Phần mềm gián điệp thường rất khôn khéo thâm nhập vào máy tính của người dùng mà họ không biết. Chúng hoạt động “ngầm”, thu thập những thông tin và giám sát hoạt động của họ. Hiện nay rất nhiều phần mềm gián điệp thu thập những thông tin liên quan tới máy tính của bạn, cách thức bạn sử dụng máy như thế nào. Chẳng hạn, phần mềm gián điệp sẽ giám sát các phương thức lướt Web của người dùng. Tuy nhiên, những biến thể tinh vi hơn của phần mềm gián điệp được biết đến sẽ thu thập thông tin quan trọng của người dùng, như mật khẩu và tên đăng nhập website của họ, số tài khoản tín dụng hoặc các bản ghi trên dịch vụ tin nhắn/chat của bạn, và sẽ chuyển những thông tin đó tới tội phạm ăn cắp định danh.

Phần mềm quảng cáo hơi khác so với phần mềm gián điệp – mục đích chủ yếu của phần mềm này sẽ là hiển thị những nội dung quảng cáo trên máy tính của bạn. Thường thì các phần mềm quảng cáo sẽ sử dụng cửa sổ pop-up nhằm gây sốc tới người dùng với các hình ảnh quảng cáo cũng như liên kết tới các website khác. Nhiều phần mềm quảng cáo bao gồm cả những sản phẩm chính thống. Một số phần mềm quảng cáo giám sát các hoạt động lướt web của người dùng và sau đó sử dụng những thông tin đó để đưa ra các nội dung quảng cáo phù hợp hơn tới đối tượng đó. Một số người dùng không cảm thấy phiền phức với loại phần mềm kiểu này, tuy nhiên, rất nhiều người cảm thấy khó chịu do xâm phạm sự riêng tư của họ.

Tìm và diệt phần mềm gián điệp, phần mềm quảng cáo

Theo ông Effendy Ibrahim, Cố vấn Luật về An toàn Internet kiêm Giám đốc Bộ phận Norton, mảng Kinh doanh Tiêu dùng, Symantec khu vực châu Á, dù tiềm ẩn những rủi ro bảo mật hoặc khiến cho máy tính của người dùng hoạt động ì ạch, một điều rõ ràng là các phần mềm gián điệp gây phiền toái khó chịu cho người dùng.

Thường thì những phần mềm này được cài đặt kèm theo những chương trình khác mà bạn tải về từ trên mạng. Tất nhiên, có thể bạn sẽ nhận ra chúng từ những thông báo về thỏa thuận sử dụng phần mềm. Tuy nhiên, các thỏa thuận này thường dài dòng mà hầu hết chúng ta sẽ không đọc hết. Một kịch bản phổ biến là phần mềm gián điệp và phần mềm quảng cáo thường được nhúng vào những phần mềm miễn phí mà bạn tải về từ Internet. Một số người sẽ chấp nhận theo dạng đánh đổi (tradeoff) có đi có lại - bạn có phần mềm miễn phí, thì người viết phần mềm được phép theo dõi thói quen sử dụng của bạn. Tuy nhiên, đại bộ phận chúng ta đều coi việc này là lừa đảo và xâm phạm sự tự do cá nhân.

Dù vậy, có rất nhiều phần mềm không mong muốn tìm mọi cách truy nhập vào máy tính của bạn khi bạn lướt Web. Trong nhiều trường hợp, các phần mềm này xâm nhập vào máy tính người dùng khi họ vô tình nhấn vào một cửa sổ pop-up hoặc một hộp thoại giả mạo. Một vài cửa sổ pop-up có chứa thông điệp mang tính “cấp bách” hoặc nội dung hấp dẫn người dùng, có thể là một món quà miễn phí hoặc lời nhắn rằng bạn cần phải tải về một phần mềm để xem nội dung đầy đủ của trang Web. Các cửa sổ chứa thông điệp này thường hiển thị nội dụng với 2 lựa chọn “Có” hoặc “Không”. Trên thực tế, nếu bạn nhấn vào cửa sổ đó thì nó sẽ tự động tải về phần mềm gián điệp hoặc phần mềm quảng cáo lên máy tính bạn, dù bạn chọn “Có” hay “Không”, do đó, tốt nhất hãy đóng cửa sổ pop-up lại.

Vì vậy để tránh phần mềm gián điệp hoặc phần mềm quảng cáo người dùng nên:

- Cẩn thận lựa chọn những gì bạn sẽ tải về máy tính. Hãy chắc chắn bạn thực sự cần một chương trình trước khi tải nó về máy. Và nếu bạn chưa từng nghe nói về nhà sản xuất phần mềm, hãy đọc kỹ website của họ để nắm bắt thông tin về những người tạo ra công nghệ đó, cũng như bản thân công nghệ bạn sẽ sử dụng.

- Đọc kỹ thỏa thuận sử dụng phần mềm.

- Cảnh giác với những thủ đoạn lừa đảo về các công cụ chống phần mềm gián điệp. Mạng Internet ngày nay đầy rẫy những công cụ chống phần mềm gián điệp và chúng chẳng làm gì giúp chống phần mềm gián điệp hoặc thực hiện rất hạn chế những chức năng này. Thậm chí có những phần mềm còn khiến cho tình hình trở nên tệ hại hơn. Những đơn vị cung cấp các công cụ này thường cho phép người dùng quét hệ thống miễn phí và sau đó chúng phát hiện hàng trăm chương trình gián điệp trên máy tính của bạn. Chúng sẽ ngay lập tức yêu cầu bạn mua sản phẩm, mà thực ra là sản phẩm ma của chúng.

- Cảnh giác trước những quảng cáo có yêu cầu click chuột. Bạn nên tránh xa những chương trình này, đặc biệt là phần mềm miễn phí - thường hay nhấp nháy những quảng cáo có click chuột. Những quảng cáo này cần được báo động đỏ bởi nếu bạn nhấn vào chúng, khả năng cao là bạn đang bị ai đó theo dõi xem bạn sẽ trả lời thế nào.

Kết luận

Thật không may là phần mềm gián điệp và phần mềm quảng cáo sẽ vẫn còn tồn tại trong một thời gian dài. Nhưng người dùng có thể kiểm soát việc đó bằng cách lựa chọn chương trình nào có thể được phép vào máy tính, chương trình nào không và máy tính của bạn nên có những gì.